Στο ιατρείο του dental surgeon ΚΟΡΑΗ ΛΑΖΑΡΙΔΗ παρακολουθούμε την ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ των νεογιλών άλλα και των ΜΟΝΙΜΩΝ ΔΟΝΤΙΩΝ
- ΓΕΝΙΚΑ
Η παιδοδοντιατρική αποτελεί μία σημαντική ειδικότητα της οδοντιατρικής καθώς το γνωστικό αντικείμενο της παρουσιάζει την ιδιαιτερότητα της κάλυψης όλου του φάσματος των οδοντιατρικών πράξεων σε μία πολύ σημαντική ηλικιακή περίοδο του ανθρώπου σε ότι αφορά στην σωματική, πνευματική και ψυχική ανάπτυξη και εξέλιξη. Η ανάπτυξη και εξέλιξη είναι το διαδοχικό πέρασμα ενός οργανισμού από τα διάφορα επίπεδα ωρίμανσης που τον οδηγούν στην πλήρη ενεργή μορφή. Η ανάπτυξη είναι πολυδιάστατη διαδικασία διαδοχικών μεταβολών που καθορίζονται από το γενετικό υλικό και από τις διάφορες αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον (μάθηση). Οι κύριες διαστάσεις της ανάπτυξης που θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη είναι η σωματική, η νοητική, η συναισθηματική και η κοινωνική. Με τον όρο ανάπτυξη συνήθως αναφερόμαστε στη σκελετική και σωματική διάπλαση ενώ με τον όρο εξέλιξη στην ωρίμανση των διαφόρων οργάνων του ανθρώπινου οργανισμού.
- ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Ο ρυθμός της σωματικής ανάπτυξης ενός ανθρώπου από τη γέννηση έως την ηλικία των 20 ετών παρότι σημαντικά εξατομικευμένος παρουσιάζει παρεμφερή μορφή για όλα τα παιδιά. Η σωματική ανάπτυξη παρακολουθείται με τη χρήση διαγραμμάτων ανάπτυξης όπου υπάρχουν τα προκαθορισμένα σημεία που θα πρέπει να φθάσει ένα παιδί σε μια δεδομένη ηλικία. Η αποτυχία του παιδιού να φθάσει τα σταθερά αυτά σημεία ύψους και βάρους αποτελεί ένα πρόωρο διαγνωστικό στοιχείο πλημμελούς ανάπτυξης συνδεόμενο με παράγοντες υγείας, σίτισης, γενετικής και περιβάλλοντος. Οι διαφορές αυτές δεν συσχετίζονται απόλυτα με διαφορές στη συμπεριφορά του ατόμου εκτός από περιπτώσεις ενδοκρινικών διαταραχών. Ταυτόχρονα θα πρέπει να σημειωθεί ότι και οι διαφορές στο φύλο μέσα στο πλαίσιο της σωματικής ανάπτυξης δεν φαίνεται να επηρεάζουν τη συμπεριφορά.
Στην καμπύλη ανάπτυξης παρουσιάζονται δύο κορυφές έντονου ρυθμού μία αρχική μικρή και μία μεγαλύτερη αργότερα. Η εμφάνιση αυτών των εξάρσεων διαφοροποιείται ηλικιακά στα αγόρια και τα κορίτσια. Η πρώτη περίοδος έντονου ρυθμού ανάπτυξης είναι στην ηλικία των 7 ετών περίπου για τα κορίτσια και των 8 ετών για τα αγόρια. Η δεύτερη περίοδος έντονου ρυθμού η οποία είναι και σε ποσοστό και χρονική περίοδο συμπίπτει με την είσοδο του ατόμου στην εφηβεία. Για τα κορίτσια η ηλικιακή αυτή περίοδος είναι από τα 10 έως τα 12 χρόνια ενώ για τα αγόρια ξεκινάει περίπου δύο χρόνια αργότερα. Το πλέον συνηθισμένο μέτρο σωματικής ανάπτυξης αποτελεί το ύψος του παιδιού. Το ύψος είναι το συνηθέστερο στοιχείο βάσει του οποίου καταρτίζονται οι καμπύλες ανάπτυξης που αποτυπώνουν ικανοποιητικά τη μορφή της καμπύλης και την ταχύτητα της ανάπτυξης αλλά όχι και την εξέλιξη την ωρίμανση δηλ. του οργανισμού. Η σωματική ωρίμανση προκύπτει από το βαθμό ενασβεστίωσης των οστών ιδιαίτερα στον καρπό.
Με βάση τα στοιχεία της σωματικής, νοητικής, συναισθηματικής και κοινωνικής ανάπτυξης και εξέλιξης που παρουσιάζει κάθε άτομο σε μία δεδομένη χρονολογική ηλικία, προκύπτει αντίστοιχα η ηλικία ωρίμανσης του συγκεκριμένου τομέα στο συγκεκριμένο άτομο. Για κάθε άνθρωπο συνεπώς υπάρχουν διαφορετικές «ηλικίες». Η βασική ηλικία είναι η πραγματική χρονολογική ηλικία, δηλαδή πόσων ετών είναι το παιδί, η οποία στη συνέχεια συσχετίζεται με την εικόνα του βαθμού ωρίμανσης του οποιουδήποτε συστήματος απ’ όπου προκύπτει η «ηλικία» για το συγκεκριμένο σύστημα. Στο άμεσο ενδιαφέρον του οδοντιάτρου βρίσκεται η οδοντική ηλικία δηλαδή ο βαθμός διάπλασης των οδοντικών ιστών και η διαδικασία ανατολής των δοντιών. Η οδοντική ηλικία θεωρείται από τις καλύτερα σχετιζόμενες «ηλικίες» με τη χρονολογική ηλικία.
Οδοντική ηλικία
Για την αξιολόγηση της αναπτυσσόμενης οδοντοφυΐας είναι καλύτερα να ψάχνουμε την οδοντική ηλικία του ασθενή μας και να τη συσχετίζουμε με τη χρονολογική του, έτσι ώστε να διαπιστώνονται τυχόν αποκλίσεις. Για παράδειγμα το οποίο αργεί να ανατείλει πέραν των έξι μηνών από τη μέση ηλικία ανατολής θα πρέπει να εγείρει υποψίες ότι κάτι συμβαίνει. Ο κάθε οδοντίατρος που ασχολείται με την παροχή περίθαλψης σε παιδιά θα πρέπει να γνωρίζει πολύ καλά τα στάδια της ανάπτυξης και εξέλιξης των δοντιών. Οι πλέον σημαντικοί σταθμοί στην ανάπτυξη ενός δοντιού είναι οι παρακάτω:
Έναρξη ενασβεστίωσης
Ολοκλήρωση σχηματισμού μύλης
Ανατολή
Σύγκλειση ακρορριζίου
Είναι βασικό να γνωρίζουμε τη χρονολογική ηλικία αυτών των σταθμών όπως εμφανίζεται για τα μόνιμα δόντια.
Στην καμπύλη ανάπτυξης παρουσιάζονται δύο κορυφές έντονου ρυθμού μία αρχική μικρή και μία μεγαλύτερη αργότερα. Η εμφάνιση αυτών των εξάρσεων διαφοροποιείται ηλικιακά στα αγόρια και τα κορίτσια. Η πρώτη περίοδος έντονου ρυθμού ανάπτυξης είναι στην ηλικία των 7 ετών περίπου για τα κορίτσια και των 8 ετών για τα αγόρια. Η δεύτερη περίοδος έντονου ρυθμού η οποία είναι και σε ποσοστό και χρονική περίοδο συμπίπτει με την είσοδο του ατόμου στην εφηβεία. Για τα κορίτσια η ηλικιακή αυτή περίοδος είναι από τα 10 έως τα 12 χρόνια ενώ για τα αγόρια ξεκινάει περίπου δύο χρόνια αργότερα. Το πλέον συνηθισμένο μέτρο σωματικής ανάπτυξης αποτελεί το ύψος του παιδιού. Το ύψος είναι το συνηθέστερο στοιχείο βάσει του οποίου καταρτίζονται οι καμπύλες ανάπτυξης που αποτυπώνουν ικανοποιητικά τη μορφή της καμπύλης και την ταχύτητα της ανάπτυξης αλλά όχι και την εξέλιξη την ωρίμανση δηλ. του οργανισμού. Η σωματική ωρίμανση προκύπτει από το βαθμό ενασβεστίωσης των οστών ιδιαίτερα στον καρπό.
Με βάση τα στοιχεία της σωματικής, νοητικής, συναισθηματικής και κοινωνικής ανάπτυξης και εξέλιξης που παρουσιάζει κάθε άτομο σε μία δεδομένη χρονολογική ηλικία, προκύπτει αντίστοιχα η ηλικία ωρίμανσης του συγκεκριμένου τομέα στο συγκεκριμένο άτομο. Για κάθε άνθρωπο συνεπώς υπάρχουν διαφορετικές «ηλικίες». Η βασική ηλικία είναι η πραγματική χρονολογική ηλικία, δηλαδή πόσων ετών είναι το παιδί, η οποία στη συνέχεια συσχετίζεται με την εικόνα του βαθμού ωρίμανσης του οποιουδήποτε συστήματος απ’ όπου προκύπτει η «ηλικία» για το συγκεκριμένο σύστημα. Στο άμεσο ενδιαφέρον του οδοντιάτρου βρίσκεται η οδοντική ηλικία δηλαδή ο βαθμός διάπλασης των οδοντικών ιστών και η διαδικασία ανατολής των δοντιών. Η οδοντική ηλικία θεωρείται από τις καλύτερα σχετιζόμενες «ηλικίες» με τη χρονολογική ηλικία.
Οδοντική ηλικία
Για την αξιολόγηση της αναπτυσσόμενης οδοντοφυΐας είναι καλύτερα να ψάχνουμε την οδοντική ηλικία του ασθενή μας και να τη συσχετίζουμε με τη χρονολογική του, έτσι ώστε να διαπιστώνονται τυχόν αποκλίσεις. Για παράδειγμα το οποίο αργεί να ανατείλει πέραν των έξι μηνών από τη μέση ηλικία ανατολής θα πρέπει να εγείρει υποψίες ότι κάτι συμβαίνει. Ο κάθε οδοντίατρος που ασχολείται με την παροχή περίθαλψης σε παιδιά θα πρέπει να γνωρίζει πολύ καλά τα στάδια της ανάπτυξης και εξέλιξης των δοντιών. Οι πλέον σημαντικοί σταθμοί στην ανάπτυξη ενός δοντιού είναι οι παρακάτω:
Έναρξη ενασβεστίωσης
Ολοκλήρωση σχηματισμού μύλης
Ανατολή
Σύγκλειση ακρορριζίου
Είναι βασικό να γνωρίζουμε τη χρονολογική ηλικία αυτών των σταθμών όπως εμφανίζεται για τα μόνιμα δόντια.
- ΑΝΑΤΟΛΗ ΔΟΝΤΙΩΝ
Η διαδικασία της ανατολής των δοντιών είναι μία φυσιολογική λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού. Διάφορες θεωρίες έχουν αναπτυχθεί για την εξήγηση του φαινομένου της ανατολής. Στη διαδικασία του σχηματισμού και της ανατολής των δοντιών εμφανίζονται παρεκκλίσεις που αφορούν στο χρόνο, τον αριθμό, το σχήμα και το μέγεθος των δοντιών.
Στη χρονολογική διαδικασία της ανατολής και απόπτωσης των νεογιλών δοντιών όπως και της ανατολής των μονίμων δοντιών οι εμφανίζομενες παρεκκλίσεις εξαρτώνται από γενετικούς – κληρονομικούς παράγοντες, τη διατροφή και τη σωματική ανάπτυξη. Οι κυριότερες αιτίες χρονολογικής παρέκκλισης στη διαδικασία ανατολής των μονίμων δοντιών είναι:
Κύστη ανατολής
Η κύστη ανατολής αναπτύσσεται μερικές εβδομάδες πρίν από την ανατολή ενός δοντιού. Η κύστη είναι γεμάτη αίμα στηρίζοντας τη θεωρία ότι αναπτύσσεται μετά από τραύμα. Συνήθως δε χρειάζεται κάποια επέμβαση καθώς σε μικρό χρονικό διάστημα το δόντι ανατέλλει. Σε ακραίες περιπτώσεις καθυστέρησης ανατολής χρειάζεται επέμβαση με διάνοιξη της κύστης. Η κύστη ανατολής είναι αιτία ανησυχίας των γονέων και ο οδοντίατρος θα πρέπει να τους καθησυχάζει εξηγώντας τι ακριβώς συμβαίνει.
Νεογνικά δόντια
Σε ορισμένες περιπτώσεις τα παιδιά γεννιούνται με δόντια ή παρατηρείται ανατολή δοντιών αμέσως μετά τη γέννηση. Τα δόντια αυτά ονομάζονται νεογνικά δόντια και η συχνότητα τους είναι περίπου 1/3000 γεννήσεις. Τα δόντια αυτά μπορεί να παρουσιάζουν κινητικότητα, να προκαλούν τραύματα στη γλώσσα του νεογνού ή στη θηλή του στήθους της μητέρας. Ιδιαίτερα στην περίπτωση της αυξημένης κινητικότητας τα δόντια αυτά θα πρέπει να αφαιρούνται ώστε να αποφευχθεί κίνδυνος εισρόφησης.
Στη χρονολογική διαδικασία της ανατολής και απόπτωσης των νεογιλών δοντιών όπως και της ανατολής των μονίμων δοντιών οι εμφανίζομενες παρεκκλίσεις εξαρτώνται από γενετικούς – κληρονομικούς παράγοντες, τη διατροφή και τη σωματική ανάπτυξη. Οι κυριότερες αιτίες χρονολογικής παρέκκλισης στη διαδικασία ανατολής των μονίμων δοντιών είναι:
Κύστη ανατολής
Η κύστη ανατολής αναπτύσσεται μερικές εβδομάδες πρίν από την ανατολή ενός δοντιού. Η κύστη είναι γεμάτη αίμα στηρίζοντας τη θεωρία ότι αναπτύσσεται μετά από τραύμα. Συνήθως δε χρειάζεται κάποια επέμβαση καθώς σε μικρό χρονικό διάστημα το δόντι ανατέλλει. Σε ακραίες περιπτώσεις καθυστέρησης ανατολής χρειάζεται επέμβαση με διάνοιξη της κύστης. Η κύστη ανατολής είναι αιτία ανησυχίας των γονέων και ο οδοντίατρος θα πρέπει να τους καθησυχάζει εξηγώντας τι ακριβώς συμβαίνει.
Νεογνικά δόντια
Σε ορισμένες περιπτώσεις τα παιδιά γεννιούνται με δόντια ή παρατηρείται ανατολή δοντιών αμέσως μετά τη γέννηση. Τα δόντια αυτά ονομάζονται νεογνικά δόντια και η συχνότητα τους είναι περίπου 1/3000 γεννήσεις. Τα δόντια αυτά μπορεί να παρουσιάζουν κινητικότητα, να προκαλούν τραύματα στη γλώσσα του νεογνού ή στη θηλή του στήθους της μητέρας. Ιδιαίτερα στην περίπτωση της αυξημένης κινητικότητας τα δόντια αυτά θα πρέπει να αφαιρούνται ώστε να αποφευχθεί κίνδυνος εισρόφησης.
- Ανατολή νεογιλών δοντιών
Η ανατολή των νεογιλών δοντιών ξεκινάει το πρώτο έτος της ζωής του ανθρώπου με πρώτα δόντια τους τομείς της κάτω γνάθου ακολουθούμενα από τους τομείς της άνω γνάθου. Οι νεογιλοί τομείς είναι μικρότεροι και λευκότεροι από τους διαδόχους τους και ανάμεσα τους συνήθως υπάρχουν διαστήματα τα οποία θα κλείσουν με την πάροδο των ετών. Έλλειψη αυτών των διαστημάτων αποτελεί πρώϊμη ένδειξη συνωστισμού στη μόνιμη οδοντοφυϊα. Τα επόμενα δόντια που ανατέλλουν είναι οι πρώτοι νεογιλοί γομφίοι στην ηλικία από 1 έτους έως 18 μηνών, ακολουθούμενοι από τους νεογιλούς κυνόδοντες και τους δεύτερους νεογιλούς γομφίους. Η ολοκλήρωση της ανατολής της νεογιλής οδοντοφυΐας συντελείται συνήθως γύρω στο τρίτο έτος της ζωής του ανθρώπου. Από την ηλικία των τριών ετών έως τα πέντε παρατηρείται μία προς τα εγγύς μετακίνηση των νεογιλών δοντιών της κάτω γνάθου παράλληλα με έντονες αποτριβές των φυμάτων των νεογιλών δοντιών.
- Μικτή οδοντοφυΐα
Η περίοδος της μικτής οδοντοφυΐας ή του μικτού φραγμού, ξεκινάει από την ηλικία των 6 ετών συνήθως με την ανατολή των πρώτων μονίμων γομφίων της κάτω γνάθου και τελειώνει με την απόπτωση του τελευταίου νεογιλού δοντιού. Υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις στις οποίες προηγείται η ανατολή των μονίμων κεντρικών τομέων της κάτω γνάθου με ή χωρίς απόπτωση των νεογιλών δοντιών. Η καθοδήγηση σε σύγκλειση των πρώτων μονίμων γομφίων γίνεται από τις άπω επιφάνειες των δευτέρων νεογιλών γομφίων. Σε περίπτωση που δεν έχει συντελεσθεί η προς τα εγγύς μετακίνηση των νεογιλών γομφίων της κάτω γνάθου τότε οι μόνιμοι θα συγκλίνουν κορυφή φύματος προς κορυφή φύματος. Είναι σημαντικό σε περίπτωση πρόωρης απώλειας δευτέρου νεογιλού γομφίου να τοποθετηθεί ειδική συσκευή διατήρησης χώρου (distal shoe) έτσι ώστε να υπάρχει το οδηγό επίπεδο. Παράλληλα σε περίπτωση καθυστέρησης της ανατολής των πρώτων μόνιμων γομφίων πέραν των έξη μηνών θα πρέπει να ελέγχονται ακτινογραφικά ώστε να εντοπισθεί τυχόν περίπτωση έγκλεισης τους κάτω από την άπω επιφάνεια του δευτέρου νεογιλού γομφίου. Σε μία τέτοια περίπτωση θα πρέπει να αντιμετωπίζεται άμεσα το περιστατικό ώστε να υποβοηθηθεί η ανατολή του μόνιμου δοντιού.
Η ανατολή των τομέων στην κάτω γνάθο όπως σημειώθηκε και παραπάνω γίνεται πολλές φορές γλωσσικά χωρίς την απόπτωση των αντιστοίχων νεογιλών. Η αιτία αυτών των περιστατικών είναι συνήθως η έλλειψη χώρου και θα πρέπει να γίνεται άμεσα η εξαγωγή των νεογιλών τομέων και η αξιολόγηση των διαστημάτων. Στην άνω γνάθο συνήθως έχουμε διάστημα ανάμεσα στους μόνιμους τομείς (κεντρικούς και πλάγιους). Το διάστημα αυτό κλείνει σιγά-σιγά με την ανατολή των υπολοίπων μονίμων δοντιών και κυρίως με τους μόνιμους κυνόδοντες. Συνήθως συνυπάρχει σ’ αυτά τα περιστατικά και μία χαμηλή κατάφυση του χαλινού του άνω χείλους και πολλοί παιδίατροι συστήνουν την εκτομή του θεωρώντας ότι το διάστημα οφείλεται σ’ αυτόν. Ένας χαλινός θα πρέπει να θεωρείται ότι δημιουργεί πρόβλημα εάν διατηρηθεί το διάστημα μετά από την ανατολή των μονίμων κυνοδόντων της άνω γνάθου.
Στην ηλικία των 8-8.5 ετών θα πρέπει να γίνεται έλεγχος με ψηλάφηση για την εκτίμηση της πορείας των μονίμων κυνοδόντων της άνω γνάθου καθώς και ακτινογραφικός έλεγχος (ορθοπαντομογράφημα) για την παρουσία των προγομφίων άνω και κάτω γνάθου. Στην ηλικία αυτή οι κυνόδοντες θα πρέπει να ψηλαφώνται ψηλά στην ουλοδοντική σχισμή δίνοντας την αίσθηση διογκώσεων. Σ’ αντίθετη περίπτωση θα πρέπει να ελέγχεται ακτινογραφικά η πορεία τους και το εάν κινούνται υπερώια. Παράλληλα ένα ορθοπαντομογράφημα θα μας δείξει σ’ αυτήν την ηλικία εάν υπάρχει συγγενής έλλειψη προγομφίων έτσι ώστε να υπάρξει έγκαιρος σχεδιασμός εάν αυτό είναι απαραίτητο. Η περίοδος του μικτού φραγμού τελειώνει με την ανατολή του δευτέρου μόνιμου γομφίου στην ηλικία από 12-14 ετών, ενώ η μόνιμη οδοντοφυΐα ολοκληρώνεται με την ανατολή του τρίτου γομφίου μετά τα 18 έτη.
